Παιδεία: από τη θεωρία στην πράξη

(με αφορμή την εορτή των Τριών Ιεραρχών)

Είναι σε όλους μας γνωστή η σημερινή γιορτή των Τριών Ιεραρχών: του Μεγάλου Βασιλείου, του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Είναι οι προστάτες Άγιοι της Παιδείας μας. Μορφές από τις κορυφαίες της Εκκλησίας μας με αρκετά κοινά σημεία, αξιοζήλευτα και αξιομίμητα ακόμα και σήμερα, με εξέχοντα την μεγάλη τους μόρφωση, την βαθειά τους πίστη και το θάρρος της γνώμης που τους κατείχε.

Ξεκινώντας από την παιδεία τους διακρίνουμε την μεγάλη φιλομάθειά τους που από την νεαρή τους ηλικία τους οδήγησε στις περίφημες φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας, όπου γνώρισαν όλες τις γνωστές επιστήμες της εποχής. Η φιλομάθεια συνίσταται στην μεγάλη αγάπη για την κατάκτηση της γνώσεως και αποτελεί τον κινητήριο μοχλό της πορείας μέσα στο νοητό πέλαγος της σοφίας. Αυτή είναι που προτρέπει σε πολύωρες αναγνωστικές ενασχολήσεις, και σε επί παντός επιστητού ατέρμονες συζητήσεις, κάθε φορά που δίνεται η ευκαιρία συναντήσεως με κάποιον που γνωρίζει κάτι περισσότερο. Αυτή είναι που παραθεωρεί τις διασκεδάσεις και τις άλλες ασχολίες που της “κλέβουν” το χρόνο από την αγαπημένη της αναζήτηση.

Συνέχεια και συνέπεια της φιλομάθειας αποτελεί η μελέτη. Η μελέτη η συστηματική, που ψάχνει παντού και δεν αφήνει καμία πληροφορία να της ξεφύγει. Η μελέτη η προσεκτική, που δεν αφομοιώνει τις εισερχόμενες γνώσεις και πληροφορίες, αν πρώτα δεν τις ελέγξει ως προς την προέλευση, το περιεχόμενο και την αντικειμενικότητά τους. Μελέτη παραγωγική, που μπορεί να αντλεί οφέλη ακόμα και από τις πληροφορίες που έχει απορρίψει, έστω και σαν μια απλή εμπειρία. Μελέτη τέλος βιωματική, που μεταβάλλει τη γνώση από όγκο πληροφορίας σε τρόπο ζωής, σε αναπόσπαστο κομμάτι του εσωτερικού ψυχικού κόσμου.

Αυτό το τελευταίο στάδιο αποτελεί και την απαρχή της μόρφωσης, που σημαίνει πως δεν διαθέτω απλώς ένα γνωστικό και πληροφοριακό φορτίο, αλλά πως το πρώην ά-μορφο εγώ μου, ύστερα από την διεργασία που περιγράψαμε, έχει δια-μορφώσει προσωπικότητα, σκέψη, άποψη, λόγο. Μορφούμενος ειδικά ο άνθρωπος στην κατά Χρισόν Ζωή βιώνει πλέον την εξ έθους και παραδόσεως πίστη σε όλο της το βάθος, ξέρει, γνωρίζει, συνειδητοποιεί, ζη, δεν συμβιβάζεται με ημίμετρα και νοθευμένες καταστάσεις, δεν διστάζει να διακηρύξει την αλήθεια και να επωμιστεί βέβαια με περηφάνεια τις συνέπειες της στάσεως που ο ίδιος έχει επιλέξει.

Επανερχόμενοι από τον χώρο των ιδεών στην σύχρονη πραγματικότητα, τα πράγματα δείχνουν να διαφέρουν αρκετά. Δεν ξέρω αν φταίει ο κατακλυσμός των γνώσεων και των πληροφοριών, η έλλειψη ή μάλλον η σπανιότητα των σοφών και σωστών δασκάλων και παιδαγωγών, ο διαμαθητικός ανταγωνισμός, οι πολιτικοί και η πολιτική, το όνειρο του Πανεπιστημίου, το ίνδαλμα του “μορφωμένου”, τα φροντιστήρια, “το σύστημα”, τα πρόσωπα, όλοι μας και ο καθένας ξεχωριστά, για την κατά κοινή παραδοχή άσχημη κατάσταση της Παιδείας μας, για την έλλειψη της φιλομάθειας όπως την περιγράψαμε, για την επιφανειακή μελέτη, για την εν γένει α-μορφωσιά παρά τις άπειρες ώρες που σπαταλούνται στα διάφορα, δημόσια και ιδιωτικά, διδακτήρια. Το γεγονός είναι ότι βρισκόμαστε μέσα σ’ έναν φαύλο κύκλο, όπου επιδρούν όλοι οι προαναφερθέντες παράγοντες, ίσως και κάποιοι άλλοι, και ωθούν έτσι τα πράγματα σ’ έναν προοδευτικά επιταχυνόμενο στροβιλισμό με απροσδιόριστες, δυσάρεστες ωστόσο συνέπειες. Και δεν νομίζω πως πρέπει να μας ενδιαφέρει ποιος έκανε την αρχή μια τέτοια αναζήτηση άλλωστε είναι βέβαιο πως θα αποβεί ατελέσφορη.

Το ζητούμενο είναι να σπάσει αυτή η διαδικασία, όσο οδυνηρή κι αν είναι η επέμβαση, και νομίζω πως οι τόσο έντονες αντιδράσεις των μαθητών εκφράζουν την επιτακτική αυτή ανάγκη. Από τη στάση τους όμως, όπως και από τη στάση όλων των φορέων που μέχρι σήμερα έχουν εμπλακεί, λείπει η σύνεση, το επιχείρημα, η διαλλακτικότητα, το πνεύμα της θυσίας, και επικρατεί η αντιπαράθεση, η σύγκρουση, η αδιαλλαξία, η επίδειξη δυνάμεως. Συγχωρέστε με, αλλα αυτό το κλίμα δεν θυμίζει πολιτισμό, Ελληνικό Πολιτισμό, και οπωσδήποτε δεν μπορεί να επιφέρει κανένα βήμα προς την επιθυμητή κατεύθυνση, την κατά παράδοξο τρόπο κοινή κατεύθυνση των διαφωνούντων.

Η λύση του προβλήματος μπορεί να βρεθεί μόνο μέσα από κοινή προσπάθεια που θα στηρίζεται -έξω και πέρα από θέσεις και κεκτημένα- στον σαφώς καθορισμένο στόχο και σε υγιή ελατήρια, στην αλήθεια, τον αλληλοσεβασμό, την κατανόηση, τον λόγο, το επιχείρημα, την θυσία, τον κόπο, την υπομονή. Εύχομαι οι Τρείς Ιεράρχες, οι προστάτες των γραμμάτων και της παιδείας, να φωτίζουν όλους μας, ώστε να κάνουμε τις κατάλληλες επιλογές και ενέργειες προς την επιθυμητή, σωστή κατεύθυνση, και να δράξουμε (= αρπάξουμε) την Παιδεία σε όλο της το πλούσιο γνωσιολογικό βάθος.

(30-1-1999)